Afty i pleśniawki - częsty problem w jamie ustnej. Jak sobie z nimi radzić?

Jama ustna jest także narażona na urazy mechaniczne i chemiczne oraz podrażnienia związane ze zbyt wysokimi czy niskimi temperaturami.

Bardzo często stan jamy ustnej jest odzwierciedleniem ogólnej kondycji organizmu i nie da się oddzielić jej miejscowego leczenia od zadbania o zdrowie całego ciała. Jednak leki stosowane miejscowo mają zalety związane z:

• łatwym dostępem do chorych miejsc;
• ukierunkowaniem działania tylko na chorą tkankę;
• mniejszymi objawami ubocznymi niż po lekach stosowanych ogólnoustrojowo;
• możliwością stosowania mniejszych dawek leku przy jednoczesnej dobrej skuteczności.

Przy doborze preparatów warto wybierać te, które mają potrzebny nam profil działania, np. przeciwdrobnoustrojowe i/lub przeciwzapalne, ale są również na tyle delikatne, by nie osłabiać dodatkowo bariery śluzowej. Wtedy bowiem leczenie może się przedłużać lub, co gorsza, stać się nieefektywne.

Nie do końca znamy etiologię ich powstawania, ale zakłada się istnienie związku z zaburzeniami odpowiedzi immunologicznej organizmu. Bywa bowiem tak, że wystąpieniu aft w jamie ustnej towarzyszy powiększenie węzłów chłonnych. Zauważono także predyspozycje genetyczne do ich występowania. Stan ten ma też tendencje do nawrotów. 

Afty najczęściej występują między 20. a 40. rokiem życia, choć pojawić się mogą w każdym wieku. Co ciekawe, częściej afty pojawiają się u kobiet. Zwykle afty ustępują samoistnie po 1–4 tygodniach. Większe zmiany po wygojeniu mogą pozostawić blizny na błonie śluzowej.

Najczęściej miejscowo stosuje się preparaty zawierające takie substancje lecznicze jak np. benzydamina, połączenie dichlorowodorku octenidyny i alkoholu fenoksyetylowego, chlorheksydyna, diclofenac, salicylan choliny, preparaty na bazie poliwinylopirolidonu oraz bezbiałkowy dializat krwi cielęcej.

Afty nawrotowe mogą wymagać włączenia mocniejszych leków przeciwzapalnych, takich jak glikokortykosteroidy. Nie jest to terapia pierwszego rzutu i ze względu na możliwe skutki uboczne powinna być stosowana nie dłużej niż 2 tygodnie.

Leczenie aft można wspomagać także ziołami o właściwościach ściągających, przeciwzapalnych i przeciwbakteryjnych. Należą do nich np. szałwia, tymianek, mięta, rumianek, dąb, goździki czy pięciornik kurze ziele.

Jedną z klinicznie przebadanych roślin, które wykazują skuteczność w chorobach jamy ustnej, jest aloes. Kilka badań wykazało pozytywne efekty miejscowo stosowanych żeli z aloesem m.in. w redukcji aft małych oraz zmniejszenia towarzyszącego im bólu [2, 3]. Innym naturalnym środkiem zastosowanym w badaniach przy nawracających aftach, który zmniejszał ból już po pierwszym dniu stosowania i spowodował wygojenie nadżerek po 5 dniach, była maść z 3% ekstraktem z propolisu [4]. Irakijskie badania wykazały także skuteczność płukanek z szałwii przy aftach małych. Ekstrakty z szałwii skracały czas choroby i zmniejszały dolegliwości bólowe.

Pleśniawki są objawem zakażenia grzybiczego jamy ustnej powodującego miejscowe stany zapalne. Za ten stan odpowiada rozrost grzybów z rodzaju Candida, najczęściej Candida albicans.

W odróżnieniu od aft zmiany w jamie ustnej zwane pleśniawkami są zwykle niebolesne. Możemy je podejrzewać, gdy zaobserwujemy biały lub żółtawy nalot na śluzówkach. Nalot ten wyglądem przypomina twarożek lub kwaśne mleko. Można też zauważyć rumień wokół zmian, a po starciu zewnętrznej warstwy błona śluzowa jest zaczerwieniona i nawet może niekiedy nieznacznie krwawić. 

Bardzo często temu schorzeniu towarzyszą suchość i pieczenie w jamie ustnej. W następstwie stanu zapalnego powstają zaburzenia smaku, a czasem nawet utrata apetytu.

Zdrowa osoba zwykle nie ma problemów z obecnością Candida albicans w jamie ustnej, jednak znaczne obniżenie odporności będzie sprzyjało jej rozrostowi i miejscowym stanom zapalnym. Większe ryzyko kandydozy jamy ustnej mają osoby z:

• AIDS;
• chorobami nowotworowymi;
• cukrzycą;
• niedoczynnością tarczycy;
• anemią (niedobór żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego).

Należy pamiętać, że antybiotyki i leki sterydowe będą wpływać na jakość mikrobiomu nie tylko jelit, ale także jamy ustnej. Może to więc również spowodować powstanie tam grzybicy.

Protezy zębowe oraz aparaty ortodontyczne wymagają szczególnie dokładnej higieny. Jej zaniedbanie również może wywołać kandydozę jamy ustnej.

Pleśniawki należy leczyć przede wszystkim miejscowo za pomocą preparatów przeciwgrzybiczych przepisanych przez lekarza (np. z nystatyną, gentamycyną, mikonazolem). Ponadto należy wprowadzić działania zmierzające do takiego stylu życia – dieta, nawodnienie, ruch, odpoczynek, dobry sen itp. – aby podnieść odporność organizmu.

W przypadku osób o szczególnie słabym organizmie konieczne może okazać się leczenie lekami doustnymi (np. flukonazol, itrakonazol) lub w ciężkich przypadkach lekami podawanymi dożylnie (np. amfoterycyna B, flucytozyna).

Do środków wspomagających przy leczeniu pleśniawek można zaliczyć np. preparaty z benzydaminą. Badania in vitro pokazały, że związek ten osłabia adhezję Candida albicans na błonach śluzowych oraz nie tylko hamuje tworzenie jej biofilmu, ale również osłabia trwałość tego, który już istnieje [6]. Inne często stosowane środki to preparaty z chlorheksydyną, tetraboranem sodu (tylko u dorosłych) oraz chlorchinaldolem.

Wśród środków roślinnych szczególne działanie przeciwdrobnoustrojowe wykazują olejki eteryczne. Wykonano badanie in vitro na polskim preparacie zawierającym m.in. olejek cytrynowy, miętowy, cynamonowy, lawendowy, goździkowy i cytronellowy (Aromatol), wykazując jego właściwości przeciwgrzybicze. Najbardziej wrażliwe na jego działanie były szczepy C. albicans, C. glabrata, C. guiliermondii i C. utilis [7]. Można również stosować płukanki z kwiatu rumianku, kory dębu, liści szałwii, kłącza perzu, ziela arniki oraz ziela tymianku.

Opracowanie: mgr farmacji Marta Koziarska

Bibliografia:

1. Radwan-Oczko M., Duś-Ilnicka I., Owczarek-Grabińska J., Kliniczne aspekty leczenia farmakologicznego zmian błony śluzowej jamy ustnej, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Wrocław 2021.
2. Nair G.R., Naidu G.S., Jain S., Nagi R., Makkad R.S., Jha A., Clinical effectiveness of aloe vera in the management of oral mucosal diseases: A systematic review, „Journal of Clinical and Diagnostic Research” 2016.
3. Bhalang K., Thunyakitpisal P., Rungsirisatean N., Acemannan, a polysaccharide extracted from aloe vera is effective in the treatment of oral apthous ulceration, „Journal of Alternative and Complementary Medicine” 2013.
4. Lotufo M.A., Júnior C.A., Shimizu M.T., Cabral R., Birman E.G., Clinical evaluation of the topical use of propolis in recurrent minor aphthous ulceration, „Brazilian Dental Science” 2005.
5. Fawzi M., Kadhem Z., Farhan S., Anti-inflammatory effect of sage (Salvia officinalis) extracts abstract on oral health, „Iraqi Dental Journal” 2017.
6. Ardizzoni A., Boaretto G., Pericolini E., Pericolini E., Pinetti D., Capezzone de Joannon A., Durando L., Ragni L., Blasi E., Effects of benzydamine and mouthwashes containing benzydamine on Candida albicans adhesion, biofilm formation, regrowth, and persistence, „Clinical Oral Investigations” 2022.
7. Kędzia A., Hołderna-Kędzia E., Wrażliwość grzybów drożdżopodobnych na Aromatol, „Postępy Fitoterapii” 2016.