Slide 1

Kandydoza jamy ustnej - przyczyny, objawy, sposoby leczenia

Kandydoza jamy ustnej, znana również jako drożdżyca, to częsta infekcja grzybicza wywołana przez drożdżaki z rodzaju Candida. Problem ten dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych, często objawiając się białym nalotem na błonach śluzowych, uczuciem pieczenia oraz trudnościami w przełykaniu. Choć może wydawać się niegroźna, nieleczona kandydoza może prowadzić do poważniejszych komplikacji zdrowotnych.

W niniejszym artykule przybliżymy przyczyny, objawy oraz skuteczne metody leczenia tej dolegliwości, aby pomóc w jej rozpoznaniu i zapobieganiu.

Skąd się biorą zakażenia grzybicze jamy ustnej?

Grzyby wchodzą w skład naturalnego mikrobiomu. Gdy ich populacja jest zrównoważona, w niczym nam nie zagrażają. Obecność drożdżaków w jamie ustnej wykrywa się u 20-50% dorosłych osób zdrowych. U dzieci odsetek ten sięga nawet 65%. Sytuacja zmienia się na niekorzyść, gdy odporność naszego organizmu słabnie.

Zakażenie grzybicze jamy ustnej mają najczęściej pochodzenie endogenne. Oznacza to, że mikroorganizm je wywołujący był już częścią składową mikrobiomu danego człowieka, ale w wyniku jakichś niekorzystnych czynników nadmiernie się namnożył.

Najczęstszym patogenem wywołującym grzybicę jamy ustnej jest Candida albicans. Rzadziej można spotkać zakażenia Candida tropicalis, Candida glabrata lub Candida parapsilosis. Bardzo rzadko zakażenie grzybicze może spowodować rodzaj Mucoraceae i Aspergillacea, co może sugerować dodatkowo zakażenie zatok przynosowych.

Najczęstsze przyczyny kandydozy jamy ustnej

Stany powodujące osłabienie organizmu, w których rośnie ryzyko kandydozy m.in. jamy ustnej, to:

podeszły wiek;
nieprawidłowa higiena jamy ustnej;
uszkodzenia błony śluzowej z różnych przyczyn;
nieprawidłowości w pracy ślinianek;
cukrzyca;
niedoczynność tarczycy;
nadczynność przytarczyc;
niedoczynność nadnerczy;
zespoły utraty białek występujące np. przy rozległych oparzeniach, uszkodzeniu jelit i nerek;
anemia;
niedożywienie i niedobory witamin;
choroby hematologiczne np. przewlekła białaczka limfocytowa;
zespół nerczycowy;
zakażenia;
niedobór odporności związany z AIDS.

Na pojawienie się kandydozy jamy ustnej narażają nas także stosowane leki. Najczęściej są to antybiotyki, gdyż używa ich ogół populacji. Ale dużo osób jest również w trakcie terapii przeciwnowotworowych czyli chemioterapii i radioterapii oraz w leczeniu immunosupresyjnym i sterydowym zapalnych chorób przewlekłych i po przeszczepach. Są to osoby z bardzo osłabioną odpornością – w związku z tym są bardziej narażone na kandydemię.

Kandydoza jamy ustnej a codzienny styl życia

Do skutecznego leczenia kandydozy niezbędna jest zmiana pewnych codziennych nawyków. Ważna jest m.in.

zdrowa, jak najmniej przetworzona dieta;
właściwa higiena jamy ustnej;
właściwa higiena aparatów ortodontycznych i protez;
eliminacja palenia papierosów;
wyeliminowanie niepotrzebnych leków.

Objawy kandydozy jamy ustnej

Zakażenie grzybicze w jamie ustnej objawia się pod postacią białych nalotów na powierzchni błony śluzowej policzków, podniebienia, języka, dziąseł i czasem kącików ust. Zmiany te zwykle nie powodują objawów bólowych. Jeśli zakażenie rozprzestrzenia się na gardło i przełyk, to pojawia się także dyskomfort w trakcie przełykania. Ze względu na obraz kliniczny rozróżnić możemy:

ostrą i przewlekłą kandydozę rzekomobłoniastą;
ostrą i przewlekłą kandydozę zanikową;
przewlekłą kandydozę rozrostową.

Kandydoza rzekomobłoniasta

W tej postaci zakażenia obserwujemy niewielkie mleczne bądź żółtawe naloty na błonie śluzowej o wyglądzie zsiadłego mleka. U dzieci taki stan nazywamy pleśniawkami. Jeśli zewnętrzny nalot oddzielimy od podłoża, zobaczymy żywoczerwoną błonę śluzową. U dzieci nalot usunąć jest łatwiej i zwykle nie notuje się krwawienia. U dorosłych zmiany przylegają ściślej i ich usunięcie może spowodować krwawienie.

Powstawaniu pleśniawek u dzieci sprzyja fakt, że nie mają one jeszcze ustalonego mikrobiomu w jamie ustnej, a drożdżakami mogą zarazić się już w trakcie przechodzenia przez drogi rodne. Dodatkowym elementem może być niewystarczająca higiena np. związana z nie zawsze czystym smoczkiem.

Dodatkowe objawy, które mogą się pojawić w przebiegu zakażenia to:

suchość w ustach;
świąd błony śluzowej;
pieczenie w jamie ustnej;
zaburzenia smaku;
dosyć rzadko dolegliwości bólowe.

Pacjent z bardzo obniżoną odpornością może cierpieć na kandydozę rzekomobłoniastą przewlekłą. Zmiany w jamie ustnej będą u niego rozleglejsze, a objawy bardziej zaostrzone. Częstsze jest wtedy także krwawienie przy usuwaniu mechanicznym nalotu z błony śluzowej.

Kandydoza zanikowa

Kandydoza zanikowa lub inaczej rumieniowa objawia się występowaniem w jamie ustnej miejsc z poważnie uszkodzoną prawidłową błoną śluzową.

Obszary zanikania błony śluzowej to czerwone plamy, na których zaobserwować można pęknięcia i nadżerki. W tej postaci kandydozy może się również pojawić zanik brodawek nitkowatych języka. Powierzchnia języka staje się wyraźnie gładsza, pojawia się też ból i suchość w jamie ustnej. Zdarza się często, że obszar zmian poszerza się o kąciki ust. Często pojawia się ona przy przewlekłej antybiotykoterapii i steroidoterapii.

Jeśli kandydoza zanikowa przejdzie w stan przewlekły, możemy mówić o trzech manifestacjach klinicznych. Są to:

protetyczne zapalenie jamy ustnej (w związku z noszeniem aparatów ortodontycznych lub protez zębowych);
zapalenie kątów ust;
romboidalne zapalenie języka.

Protetyczne zapalenie jamy ustnej

Zmiany rumieniowe, które powstają w tej odmianie kandydozy, mogą występować w pobliżu aparatu ortodontycznego lub protezy lub rozlewać się na całą błonę śluzową jamy ustnej. Im dłużej trwa proces chorobowy, tym rośnie ryzyko powstania przerostów błony śluzowej. Ten stan manifestuje się powstawaniem bolesnych guzków na podniebieniu. Może to skutkować potrzebą usunięcia powstałych zmian chirurgicznie.

Zapalenie kątów ust

Zapalenie kątów ust charakteryzuje się zmacerowaną skórą otoczoną obszarem z widocznym stanem zapalnym. Początkowe zakażenie grzybicze jest tu już często nadkażone przez gronkowce i paciorkowce. Stan ten skutkuje pęknięciami i krwawieniami przy otwieraniu ust co ogranicza nie tylko swobodne jedzenie i picie, ale nawet mówienie. Przedłużający się stan chorobowy może wywołać powstanie ziarninowych nadżerek, których usunięciem powinien zająć się chirurg.

Romboidalne zapalenie języka

Jest to schorzenie, które najczęściej można spotkać u palących mężczyzn w średnim wieku. Ale wywołać je też może np. zażywanie leków sterydowych czy zakażenie HIV.

Obraz kliniczny jaki widzimy w romboidalnym zapaleniu języka jest związany z zanikiem brodawek nitkowatych i wygładzeniem powierzchni na jego grzbietowej części. Zmiana ta jest dobrze odgraniczona od zdrowej części, różowa lub wręcz czerwona oraz często gładka i lśniąca. Bywa, że możemy na niej zobaczyć guzkowate wyniosłości, które z czasem mogą twardnieć.

Praktycznie zmiana tego typu nie objawia się mocnymi dolegliwościami dla chorego, ale jednak jest to przewlekłe zapalenie grzybicze.

Leczenie romboidalnego zapalenia języka jest trudne, bo zmiana ta jest oporna na leki przeciwgrzybicze.

Kandydoza przewlekła rozrostowa

W tej postaci kandydozy dobrze odgraniczone od zdrowej śluzówki białe grudki i płytki znaleźć można na błonie śluzowej policzków, trójkąta zatrzonowcowego oraz w kącikach ust. Zmiany te nie są podobne do tych w kandydozie rzekomobłoniastej, bo nie da się ich usunąć.

Istnieje domniemanie, że z czasem choroby zwiększa się zagrożenie powstania w tych miejscach zmian nowotworowych. Po pierwsze dlatego, że najczęściej to schorzenie dotyka palaczy, a po drugie Candida albicans produkuje nitrozaminy będące związkami kancerogennymi.

Diagnostyka kandydozy jamy ustnej

Zwykle już obraz kliniczny podpowiada lekarzowi, że ma do czynienia z zakażeniem grzybiczym. Dlatego od razu następuje próba leczenia lekami przeciwgrzybiczymi. Dopiero, gdy leczenie jest nieskuteczne zaleca się dodatkowo bezpośrednie badania mykologiczne z pobranego ze zmian materiału biologicznego (posiew). Diagnostykę można uzupełnić w niektórych ciężkich przypadkach o badanie histologiczne, serologiczne lub genetyczne. Dla rozróżnienia nosicielstwa od zakażenia można wykonać badanie ilościowe kolonii grzyba ze śliny.

Leczenie kandydozy jamy ustnej

W leczeniu kandydozy jamy ustnej zwykle stosuje się leki działające miejscowo w postaci:

tabletek do ssania;
żelu lub maści;
zawiesiny do inhalacji;
zawiesiny do płukania lub pędzlowania;
gumy do żucia.

Preparaty te zawierają różne substancje aktywne np. benzydaminę, chlorheksydynę, nystatynę, mikonazol, klotrimazol czy ketokonazol.

Stosowanie benzydaminy może więc przynieść ulgę w bólu oraz zmniejszyć dyskomfort związany z kandydozą, wspomagając proces leczenia i przyspieszając regenerację uszkodzonych tkanek.

Wymieniona tu benzydamina to lek o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym i miejscowo znieczulającym, który pomaga łagodzić objawy zapalenia błon śluzowych jamy ustnej. Dodatkowo w badaniach in vitro wykazano, że roztwory tego związku osłabiają adhezję Candida albicans do komórek błony śluzowej, hamują tworzenie biofilmu i zmniejszają trwałość biofilmu już istniejącego.

Wyżej wymienione preparaty powinny być stosowane kilka razy dziennie po posiłkach i przed snem – przez co najmniej 3-4 tygodnie. U pacjentów z bardzo obniżoną odpornością często dołącza się leki działające ogólnie.

Podsumowanie

Kandydoza jamy ustnej to schorzenie, które, mimo że nie zawsze powoduje bezpośrednie zagrożenie życia, może znacząco obniżać komfort codziennego funkcjonowania. Kluczowe dla skutecznego leczenia jest szybkie rozpoznanie i odpowiednia terapia, która często wymaga nie tylko stosowania leków przeciwgrzybiczych, ale także zmiany nawyków żywieniowych i higienicznych. Warto pamiętać, że profilaktyka, obejmująca dbanie o higienę jamy ustnej oraz unikanie czynników ryzyka, jest najlepszym sposobem na zapobieganie nawrotom infekcji. Regularne wizyty u stomatologa, zdrowa dieta oraz unikanie używek, takich jak papierosy, mogą znacznie zmniejszyć ryzyko wystąpienia kandydozy. Dzięki odpowiedniej profilaktyce i świadomości zdrowotnej, możemy skutecznie chronić się przed tą uciążliwą chorobą i cieszyć się zdrowiem jamy ustnej na co dzień.

Opracowanie: mgr farmacji Marta Koziarska

Bibliografia:

1. Paczkowska I, Wójtowicz A, Malm A „Wybrane aspekty farmakoterapii kandydoz”, Farmacja Praktyczna, 2010.
2. Rogalski P „Kandydoza przewodu pokarmowego - fakty i mity, Gastroenterologia Kliniczna, 2010.
3. Gajdzik-Plutecka D, Wacińska-Drabińska M, Olczak- Kowalczyk D „Grzybica jamy ustnej – patogeneza, obraz kliniczny”, Nowa Stomatologia, 2009.

Powrót