Zapalenie migdałków podniebiennych (angina) - przyczyny, objawy, sposoby leczenia
Zapalenie migdałków podniebiennych, powszechnie znane jako angina, jest częstą chorobą infekcyjną, która dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych. Charakteryzuje się ostrym stanem zapalnym migdałków, co powoduje silny ból gardła, trudności w przełykaniu oraz inne dolegliwości, które mogą znacząco obniżać jakość życia. Angina może być wywołana przez różne czynniki, w tym wirusy, bakterie, a rzadziej – grzyby.
W tym artykule przyjrzymy się bliżej przyczynom anginy, omówimy jej charakterystyczne objawy oraz przedstawimy skuteczne metody leczenia, które mogą pomóc w szybkim powrocie do zdrowia.
Co oznacza termin „angina”?
Termin „angina” został wprowadzony już przez Hipokratesa i oznaczał chorobę zakaźną całego ciała, ale charakteryzującą się ostrym odczynem zapalnym tkanki chłonnej pierścienia gardłowego. Dlatego dziś anginą nazywamy potocznie ostre zapalenie migdałków podniebiennych. Ze względów anatomicznych proces ten przebiega zwykle z towarzyszącym zapaleniem gardła.
Charakterystycznym objawem anginy jest bardzo silny ból gardła, który nasila się przy przełykaniu. Bywa także, że ból promieniuje do ucha. Przyjrzyjmy się zatem czynnikom wywołującym anginę i sposobom pokonania tej choroby.
Jakie są przyczyny anginy?
Określenie czynnika wywołującego chorobę determinuje dalszy sposób leczenia. Nie należy bowiem nadużywać antybiotyków, gdy nie mamy pewności zakażenia bakteryjnego.
Bardzo ważną sprawą jest określenie czynnika wywołującego anginę. Mogą to być bowiem zarówno wirusy, jak i bakterie. U dorosłych najczęściej, bo aż w 90–95%, za ten stan odpowiadają wirusy. U dzieci częściej można się dopatrywać infekcji bakteryjnej, ale i tam wirusy odpowiadają za objawy w 70–85%.
Należy wspomnieć o tym, że chorzy ze znaczącym obniżeniem odporności np. w trakcie leczenia immunosupresyjnego bądź terapii przeciwnowotworowych mogą zachorować na anginę wywołaną przez grzyby Candida albicans.
Mikroorganizmy mogące wywołać anginę
Wirusy, które najczęściej mogą wywołać anginę to m.in.
- rynowirusy i koronawirusy (65%);
- adenowirusy;
- wirusy RSV (ang. respiratory syncytial virus);
- wirusy paragrypy;
- wirusy grypy A i B;
- wirus Coxackie A;
- wirus Epsteina-Barr EBV;
- wirus opryszczki Herpes simplex
Bakterie najczęściej mogące wywołać anginę to:
- Streptococcus pyogenes (paciorkowiec β-hemolizujący grupy A – PBHA) – u dzieci większość przypadków infekcji bakteryjnej stanowi właśnie ta bakteria;
- Fusobacterium necrophorum – często zdarza się u dorosłych;
- Arcanobacterium haemolyticum – pojawia się u nastolatków i młodych dorosłych;
- paciorkowce grupy C i G – pojawiają się znacznie rzadziej.
- Neisseria gonorrhoeae, Chlamydia trachomatis, Treponema pallidum – bardzo rzadko
Inne mikroorganizmy mogące w określonych warunkach wywołać zapalenie gardła i migdałków to grzyby (Candida sp.) oraz pasożyty (Toxoplasma gondi).
Jak przebiega zakażenie?
Największa liczba zakażeń występuje od późnej jesieni do wczesnej wiosny. Ważnym czynnikiem chroniącym nas przed rozwojem stanu zapalnego jest dbanie o własną odporność.
Zazwyczaj zarażamy się od drugiego chorego człowieka drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z wydzieliną błon śluzowych (zwykle górnych dróg oddechowych, ale także poprzez kontakty seksualne). Nie ma tu różnicy, czy są to wirusy, czy bakterie. Istnieje także bezobjawowe nosicielstwo paciorkowca i od takiej osoby też możemy się zarazić – choć jest to rzadkie.
Jak przebiega zakażenie?
Jeśli zetkniemy się z chorym na wirusowe zapalenie migdałków, to sami możemy zachorować w ciągu jednego do sześciu dni. Za to my będziemy zarażać innych już 1–2 dni przed tym, jak pojawią się u nas objawy i do 3 tygodni po ich ustąpieniu (w zależności od wirusa, jaki wywołał anginę).
Wirusem zakaża się zwykle około 2/3 osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym. Często też z niedoleczonym zakażeniem chodzimy do pracy, zwiększając liczbę osób kontaktujących się z wirusem.
Zakażenie paciorkowcem
Paciorkowiec (PBHA) daje objawy już 12 godzin do 4 dni po kontakcie z innym chorym. Jeśli nie stosujemy antybiotyku, to zwykle możemy zarażać innych przez mniej więcej tydzień, natomiast skuteczna antybiotykoterapia ogranicza ten czas do jednego dnia po jej rozpoczęciu.
Około 25% domowników może się od nas zakazić. Zwykle o zakażenie wywołane PBHA częściej podejrzewamy dzieci w wieku 5–15 lat.
Różnice objawów w anginach wirusowych i bakteryjnych
Często już objawy kliniczne wskazują, z jakim rodzajem zakażenia mamy do czynienia. Różnice między obrazem choroby w zakażeniu bakteryjnym a wirusowym często pozwalają lekarzowi na podjęcie właściwego leczenia.
Objawy zakażenia paciorkowcem
Jeśli pacjent zetknie się z paciorkowcem, to objawy występują w sposób nagły – pojawia się silny ból gardła wzmagający się przy przełykaniu. Ponadto może występować ból głowy i gorączka powyżej 38°C. Czasami – szczególnie u dzieci – występują objawy z przewodu pokarmowego, czyli ból brzucha, nudności i wymioty. Inne objawy to:
- zapalenie gardła i migdałków podniebiennych (krwistoczerwona błona śluzowa i obrzęk);
- krwistoczerwony i obrzęknięty języczek podniebienny;
- język początkowo obłożony, później malinowy;
- wybroczyny na błonie śluzowej podniebienia;
- tkliwe, powiększone węzły chłonne szyjne przednie (powiększenie węzłów szyjnych tylnych wskazuje raczej na etiologię wirusową);
Uwaga! Nie występuje kaszel i nieżyt nosa.
Objawy zakażenia wirusowego
W zapaleniu migdałków spowodowanym wirusami spodziewać możemy się objawów, takich jak:
- ból gardła (zwykle o mniejszym nasileniu);
- ból głowy;
- ból mięśni i stawów;
- niewielka gorączka lub prawidłowa temperatura ciała;
- zapalenie gardła;
- zapalenie spojówek (adenowirusy);
- nieżyt nosa;
- kaszel, chrypka;
- niekiedy wyraźne owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej (enterowirusy, HSV-1);
- biegunka;
- uogólnione powiększenie węzłów chłonnych i powiększenie śledziony – mononukleoza zakaźna (wirus EBV);
- bolesne powiększenie węzłów chłonnych przedniego trójkąta szyi (wirus HSV-1).
Jak wygląda gardło w przypadku anginy?
Anginę możemy także podzielić ze względu na obraz kliniczny. W zależności od wyglądu zmian na gardle i migdałkach może wystąpić:
- angina rumieniowa;
- angina z wysiękiem ropnym w kryptach;
- angina z nalotami na migdałkach;
- angina z powierzchownymi owrzodzeniami nabłonka;
- angina z głębokimi owrzodzeniami.
Przebieg choroby i możliwe powikłania
Mimo że choroba przebiega z dosyć nieprzyjemnymi objawami, to praktyka kliniczna pokazuje, że większość zakażeń ustępuje samoistnie.
W przypadku zakażeń wirusowych problem mija po około 3–7 dniach, a zakażenia bakteryjne organizm potrafi zwalczyć nawet bez antybiotyku w ciągu 3–4 dni.
Oczywiście w przypadku nieleczonego zakażenia paciorkowcem występuje nieco większe ryzyko powikłań ropnych i gorączki reumatycznej.
Możliwe, choć na szczęście rzadkie powikłanie zapalenia paciorkowcowego to:
- ropień okołogardłowy;
- ropne zapalenie węzłów chłonnych szyjnych;
- ropne zapalenie ucha środkowego i/lub wyrostka sutkowatego;
- ropne zapalenie zatok przynosowych;
- gorączka reumatyczna;
- ostre kłębuszkowe zapalenie nerek;
- bakteriemia;
- zapalenie płuc;
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Jak zdiagnozować zakażenie paciorkowcowe?
Aby rozpoznać zakażenie paciorkowcem, można wykonać tzw. szybki test na obecność antygenu PBHA. Jeśli podejrzewane są inne bakterie, to możliwy jest wymaz z gardła i migdałków, a następnie wykonanie posiewu. Ma to znaczenie dla decyzji o tym, czy do leczenia włączyć celowane antybiotyki.
Jeśli zakażenie wirusowe jest nałożone na przewlekłe nosicielstwo PBHA, wtedy problem diagnostyczny jest większy, lecz przy tym połączeniu nie stosuje się antybiotyków.
Infekcyjne stany zapalne gardła i migdałków należy także odróżnić od zmian spowodowanych refluksem żołądkowo-przełykowym, zapaleniem tarczycy czy nowotworem gardła. Najczęściej te choroby wiążą się nie z nagłym, a z przewlekłym bólem gardła.
Postępowanie objawowe w przypadku anginy
Głównym postępowaniem w przypadku anginy o jakiejkolwiek etiologii jest leczenie objawowe. O włączeniu antybiotyku lub leku przeciwwirusowego decyduje lekarz.
Powinniśmy zadbać o odpoczynek i odpowiednią ilość płynów. Można także posiłkować się w razie potrzeby ogólnie działającymi lekami przeciwbólowymi i przeciwgorączkowymi. Często zalecane są także preparaty do stosowania miejscowego w jamie ustnej (leki do ssania, spray, płukanka) o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym. Najczęściej zawierają one np. benzydaminę, lidokainę czy salicylan choliny.
Domowe sposoby na anginę
W trakcie anginy unikajmy gorących napojów i twardego jedzenia – mogą one bowiem dodatkowo podrażnić delikatną śluzówkę. Za to chłodne napoje i jedzenie będą odrobinę znieczulać bolesność gardła i migdałków.
Dobrym pomysłem jest za to picie ziół zawierających śluzy roślinne, będą bowiem działać ochronnie na śluzówkę i poprawiać jej gojenie. Przeciwzapalnie i łagodząco może również działać herbatka z rumianku. Warto zadbać także o to, aby powietrze w pomieszczeniach było odpowiednio nawilżone i przewietrzone.
Opracowanie: mgr farmacji Marta Koziarska
Bibliografia:
1. Szenborn L., Sawiec P., Mrukowicz J., Ostre zapalenie gardła i migdałków (angina), Medycyna Praktyczna Dla Lekarzy 2023.
2. Syryło A., Zapalenie migdałków podniebiennych, Alergoprofil 2009.
3. Radzikowski A., Dziekiewicz M., Angina paciorkowcowa – zasady diagnostyki i leczenia, Pediatria i Medycyna Rodzinna 2016.