Prawidłowe nawilżenie gardła - klucz do zdrowia i komfortu

Jama ustna jest miejscem, przez które dostają się do naszego organizmu obecne w środowisku drobnoustroje. Stanowi więc pierwszą linię obrony przed patogenami. 

Dobre nawilżenie błon śluzowych wyściełających jamę ustną i gardło jest więc jednym z gwarantów odporności. Suchość gardła sprzyja bowiem częstszym zakażeniom. Przyjrzyjmy się więc mechanizmom służącym do nawilżania śluzówki oraz czynnikom, które mogą te procesy zakłócić. Podpowiemy także, co można zrobić, aby zachować zdrowie gardła.

Jama ustna jest wyścielona tkanką nabłonkową, która pełni funkcje ochronne. Nabłonek osłania leżące głębiej tkanki przed wysychaniem, uszkodzeniami mechanicznymi oraz patogenami obecnymi w jamie ustnej. Pokryty jest cienką warstwą śluzu, który utrzymuje ich wilgotność.

W środowisku jamy ustnej żyją różne drobnoustroje tworzące jej mikrobiom. Równowaga mikrobiomu zapewniająca nam zdrowie zależy od wielu czynników, takich jak temperatura w jamie ustnej, pH jej środowiska oraz to, czym się odżywiamy i jaką zachowujemy higienę.

Duże znaczenie dla prawidłowego nawilżenia i gojenia się śluzówki w jamie ustnej ma ślina. Produkują ją gruczoły zwane śliniankami w ilości 1–1,5 litra na dobę.

Ślina to w głównej mierze (99%) woda, ale nie tylko – są w niej też bardzo ważne dla zdrowia jamy ustnej składniki, takie jak:

• białka (enzymy, immunoglobuliny, albuminy, glikoproteiny);
• substancje azotowe (kreatynina, mocznik, kwas moczowy, aminokwasy);
• lipidy (cholesterol, wolne kwasy tłuszczowe, lecytyna, fosfolipidy);
• hormony;
• składniki nieorganiczne (jony np. sodu, potasu, magnezu, chloru, fluoru, jodu, wodorowęglany i fosforany) – ułatwiają one gojenie błon śluzowych oraz pomagają zmniejszyć demineralizację zębów.

Często nie zdajemy sobie sprawy z roli śliny i jej funkcji. A jest ona niebagatelna. To dzięki ślinie jest m.in.

• zapewniona homeostaza, czyli zrównoważone środowisko w jamie ustnej;
• odpowiednio nawilżona tkanka nabłonkowa, co sprawia, że łatwiej nam trawić, połykać, a nawet mówić;
• zapewniona ochrona powierzchni błon śluzowych i zębów przed różnymi szkodliwymi czynnikami, takimi jak patogenne bakterie, środki chemiczne czy uszkodzenia mechaniczne;
• umożliwione wypłukiwanie bakterii i ich szkodliwych metabolitów oraz resztek.

Wapń i magnez zawarte w ślinie ułatwiają gojenie tkanek, a zawarte w niej fosforany wapnia wzbogacają zęby w składniki mineralne, co stanowi doskonałą profilaktykę próchnicy.

Jeśli skład śliny jest prawidłowy – a to zależy między innymi od odpowiedniego odżywienia i nawodnienia organizmu – mamy właściwe pH w jamie ustnej. A zawarte w niej immunoglobuliny IgA, IgG, IgM oraz substancje bakteriobójcze i enzymy stanowią ważną linię obrony przed patogenami.

Dodatkowym elementem nawilżającym jamę ustną i odpowiedzialnym za jej ochronę przeciwdrobnoustrojową jest płyn dziąsłowy. Wydzielany jest on przez kieszonki zębowe i zawiera elektrolity obecne w krwi oraz albuminy, globuliny, fibrynogen, lipoproteiny i składniki komórkowe.

Bardzo ważną rolę obronną odgrywają obecne w płynie dziąsłowym komórki układu odpornościowego (leukocyty). Badacze zauważyli nawet, że po utracie zębów liczba komórek odpornościowych w ślinie gwałtownie spada.

Już sam przepływ powietrza wysusza śluzówkę i z tego powodu problemy mogą powstać u osób, które:

• nadużywają głosu (śpiewacy, wykładowcy);
• przebywają w pomieszczeniach klimatyzowanych;
• przebywają w pomieszczeniach z nadmiernie ogrzanym suchym powietrzem;
• są narażone na zbyt częste i duże zmiany temperatury.

Często możemy poprawić wilgotność i temperaturę wokół nas, minimalizując niekorzystny wpływ środowiskowy. Jeśli jednak nie możemy zapobiec tym czynnikom ze względu na rodzaj pracy, którą wykonujemy, powinniśmy pamiętać o codziennym nawilżaniu gardła, aby łagodzić skutki jego narażenia na wysychanie.

Już niewielkie odwodnienie niepowodujące żadnych większych objawów będzie skutkowało zmniejszeniem ilości śliny i wysuszeniem błon śluzowych. Dlatego pamiętajmy o wypijaniu odpowiedniej ilości płynów w ciągu dnia.

Uczucie suchości w jamie ustnej może być spowodowane zmniejszonym wydzielaniem gruczołów ślinowych, mimo iż organizm jest dobrze nawodniony. Taki stan nazywamy kserostomią prawdziwą. Błona śluzowa w tym wypadku może być niezmieniona. Może także zacząć się już jej zanik oraz mogą pojawić się zmiany w gruczołach ślinowych.

Kserostomia prawdziwa to często objaw chorób ogólnoustrojowych, m.in.:

Przyczyną kserostomii prawdziwej mogą być także leki przyjmowane w celu leczenia innych schorzeń, np. opioidy, leki moczopędne, leki przeciwdepresyjne, leki przeciwlękowe, neuroleptyki, leki pobudzające układ współczulny, leki rozszerzające oskrzela, leki przeciwhistaminowe, chemioterapeutyki i cytostatyki. Zidentyfikowano ponad 400 leków, które mogą wywołać ten właśnie stan.

Dodatkowe czynniki, które mogą wywołać kserostomię, to palenie tytoniu, używanie całkowitych protez zębowych i oddychanie przez usta. Ten stan bardzo często powstaje także po radioterapii guzów w obrębie głowy i szyi.

Część pacjentów odczuwa subiektywnie suchość i pieczenie w jamie ustnej, ale wydzielanie śliny jest prawidłowe, a błona śluzowa nienaruszona. Stan taki to kserostomia rzekoma.

Najczęstsze objawy zbyt suchej śluzówki w jamie ustnej to między innymi:

Jeśli stan przesuszenia będzie się dłużej utrzymywał, mogą się pojawić jego nieprzyjemne następstwa, takie jak:

1. Błona śluzowa jamy ustnej i gardła bardziej narażona jest na infekcje. Stan zapalny gardła może pojawiać się częściej. Leczenie infekcji i stanów zapalnych w gardle będzie trudniejsze i dłuższe.
2. Suchość w jamie ustnej sprzyja próchnicy zębów, która dodatkowo będzie szybciej postępować.
3. Przy suchości w jamie ustnej ułatwiona jest także kolonizacja grzybów. Może to powodować kandydozę jamy ustnej i grzybicze zapalenia gardła.

Warto także pamiętać, że nieprzyjemne i pogarszające się objawy w jamie ustnej bardzo zmniejszają komfort życia chorych i skłaniają ich do unikania przyjmowania pokarmów i napojów. Może to doprowadzić do dodatkowego odwodnienia i pogłębić suchość śluzówki.

Pierwsze i najważniejsze zalecenie to picie odpowiedniej ilości wody w ciągu doby, zwłaszcza że niewielkie odwodnienie nie daje mocnych i zauważalnych objawów, a nasze śluzówki zaczynają cierpieć. Do prawidłowego nawodnienia należy dodać:

Sucha jama ustna i podrażnione gardło wymagają pomocy z zewnątrz. W tym celu stosuje się różne środki do nawilżania błon śluzowych. Zawierają one substancje natłuszczające, nawilżające, gojące i osłonowe. Mogą przyjąć postać sprayu do gardła albo tabletek do ssania. Znajdziemy w nich takie składniki jak:

Suche gardło jest bardziej narażone na stan zapalny i infekcje. Czasem warto więc wspomóc ochronę gardła preparatami zawierającymi substancje odkażające i przeciwzapalne. Przykładem takiej substancji jest benzydamina zawarta w preparacie leczniczym Uniben. Spray Uniben zawiera też glicerynę, co wspomaga nawilżenie błon śluzowych.

Dbanie o nawilżenie błon śluzowych jamy ustnej i gardła jest jednym z elementów wspierania naszej codziennej odporności na infekcje. Warto mieć to w pamięci nie tylko w okresie jesienno-zimowym, ale przez cały rok.